یكی از مشكلاتی كه اغلب كودكان و نوجوانان با آن روبه رو هستند، احساس خجالت و كمرویی است. كودك خجالتی در موقعیت‌های جدید و ناآشنا عصبی و مضطرب می‌شوند و زمانی كه تصور می‌كنند مورد توجه اطرافیان قرار گرفته‌اند ناراحت و پریشان می‌شوند یك كودك خجالتی ترجیح می‌دهد كه شاهد بازی كودكان دیگر باشد، ولی خود به بازی آنها نپیوندد. این در حالی است كه بیشتر كودكان در شرایط مختلف قدری احساس خجالت و كمرویی می كنند اما كودكانی كه این مشكل را به صورت حاد دارند، در تمام اوقات زندگی‌شان احساس خجالت و شرمساری می‌كنند. این احساس نه تنها می‌تواند بر رشد اجتماعی كودك تاثیری منفی به جا گذارد، بلكه می‌تواند موجب كاهش عملكرد تحصیلی و افت آموزش و یادگیری او شود.
- شیوه هاى کمک به کودکان خجول
به منظور کمک به کودکان خجالتى مى توان از نکات زیر بهره جست:
۱- درک و پذیرش کامل کودک: حساس بودن نسبت به علایق و احساسات کودکان موجب نزدیکى بیشتر والدین به فرزندشان مى شود . والدین با این کار نه تنها به کودک نشان مى دهند که برایش ارزش و احترام قائل اند، بلکه اعتماد به نفس او را نیز تقویت مى کنند.
۲- پرورش عزت نفس: کودکان خجول و کمرو به احتمال زیاد خودپنداره اى منفى از خود در ذهن دارند و احساس مى کنند که مورد پذیرش هیچ کس نیستند. به همین دلیل بهتر است روش هاى دوست یابى کودک را تقویت نمود و او را تشویق کرد تا خود براى دوستى پیشقدم شود. سعى کنید هرگاه که کودک کار مثبت و ارزنده اى انجام مى دهد، او را تشویق کنید. پژوهش ها نشان مى دهند کودکانى که احساس خوبى نسبت به خود دارند، کمتر دچار شرمسارى و خجالت مى شوند.
۳- پرورش مهارت هاى اجتماعى: رفتارهاى اجتماعى کودک را تقویت کنید . هوینگ پیشنهاد مى کند که خوب است به این گروه از کودکان جملات و عبارات مودبانه و اجتماعى مثل «مى توانم با شما بازى کنم ؟ » و…. آموخته شود. همچنین اگر فرصتى پیش آمد، این کودکان را با کودکان کوچک تر از خودشان هم بازى کنید، زیرا کودکان خجالتى هنگام بازى با کوچک ترها احساس خود ابرازگرى بیشترى دارند. بازى کردن با گروه هاى جدید همسالان نیز به آنان فرصت مى دهد که احساس راحتى و موفقیت بیشترى در یافتن دوست هاى جدید بکنند.
۴- قرار دادن کودک خجالتى در موقعیت هاى جدید: کودک را به محیط هایى که براى او آشنا نیست ببرید. اجازه دهید که با کودکان دیگر بازى کند. سعى کنید امنیت او را از هر لحاظ تامین کنید و آنچه را که دوست دارد در دسترسش قرار دهید.
۵- خجالتى بودن همیشه بد نیست: در نظر داشته باشید، برخى از ویژگى هاى کودکان خجالتى مى تواند مثبت و پسندیده هم باشد، از جمله:
کودک در کارهاى کلاسى و مدرسه اى خود موفق عمل مى کند، رفتارى عطوفت آمیز و ملایم از خود نشان مى دهد، با دقت به گفته هاى دیگران گوش مى دهد،خوب مراقب اطراف خود است و با احتیاط کار مى کند.علاوه بر آن گاه به نظر مى آید که کودک خجول از این که از سوى دیگران نادیده گرفته مى شود، چندان ناراحت نیست و هیچ کمبودى از این بابت در خود حس نمى کند.
۶- کمکش کنيد احساساتش را بيان کند:
کودکان خجالتي از اينکه مورد قضاوت ديگران قرار بگيرند، ترسان‌اند. اضطراب ناشي از اين موضوع سبب بروز حس حقارت در آنها مي‌شود. لازم است به طور مرتب به حرف‌هاي کودک و چيزهايي که از اطرافيان شنيده گوش کنيد. به او اعتماد به نفس بدهيد. هر چه شما بيشتر با او صحبت کنيد، برقراري ارتباط با ديگران نيز براي او راحت‌تر خواهد شد.
۷- از انگ زدن به کودک پرهيز کنيد:
از گفتن جملاتي نظير «او را ببخشيد، کمي خجالتي است!» خودداري کنيد. بيان چنين جملاتي سبب مي‌شود کودک شما گمان کند دچار مرضي درمان‌ناپذير است و خجالتي بودن جزو ذات اوست. بيان اين جملات حتي توجيهي براي او مي‌شود تا نخواهد تغيير کند و از هر موقعيت اجتماعي که برايش سخت است، بگريزد.
۸- از خجالتي بودن او در جمع حرفي به ميان نياوريد:
کودکان خجالتي در برابر حرف‌هاي اطرافيان بسيار حساس‌اند. حرف زدن در مقابل او با مادر دوستش تنها وضعيت را وخيم‌تر خواهد کرد. کودکان خجالتي بيش از قضاوت‌هاي منفي به قضاوت‌هاي مثبت محتاج‌اند.
۹- او را مجبور به برقراري ارتباط نکنيد:
تشويق کردن کودکان خجالتي براي پيوستن به ديگران تنها وضعيت را بدتر مي‌کند. باعث مي‌شود اين حس به کودک منتقل شود که والدين او را نمي‌فهمند و او بيشتر در خود فرو مي‌رود و منزوي مي‌شود. کنار آمدن با خجالت بايد به تدريج و به آرامي صورت پذيرد.
۱۰- حامي خجالت او نباشيد:
ثبت‌نام نکردن کودک در کلاس ورزش به اين بهانه که او خجالتي است، موضوع را اسفناک‌تر از آن چيزي مي‌کند که هست. ترس والدين به کودک القا مي‌شود و همين امر سبب ترس او و خجالتي‌تر شدنش مي‌شود. بايد اجازه داد کودک با مشکلاتش کنار بيايد و جايگاهي در ميان ديگران براي خود باز کند. مراقب نکته‌اي ديگر نيز باشيد. خجالتي بودن نبايد ادب را از کودک بگيرد. وقتي جايي مي‌رويد يا با کسي روبه‌رو مي‌شويد، از او بخواهيد سلام کند يا بابت کادويي که دريافت کرده تشکر کند.
۱۱- از او بخواهيد برايتان شعر بخواند يا تئاتر بازي کند:
در خانه، خاله‌بازي کنيد. اجازه بدهيد در قالب يک بازي صحنه‌هاي زندگي واقعي تکرار شود. اين نوع بازي‌ها اضطراب او را کم کرده و سبب صميمي شدن او مي‌شود. خواندن شعر يا تئاتر بازي کردن سبب مي‌شود به مرور اعتماد به نفس بيشتري پيدا کند.
۱۲- براي او ارزش قايل شويد:
در پي هر پيشرفت کوچکي او را تحسين کنيد. کودکان خجالتي هميشه فکر مي‌کنند ديگران در مورد آنها بد قضاوت مي‌کنند. پس هر بار کار درستي انجام مي‌دهد، او را تشويق کنيد. مثلا بگوييد «من به تو افتخار مي‌کنم. تو توانستي از ترست فاصله بگيري.»، «چه‌قدر شجاعي!» و … اين امر سبب مي‌شود حس عشق در او جان بگيرد.
۱۳- او را در کلاس‌هاي متفرقه ثبت‌نام کنيد:
ورزش مي‌تواند به کودکان خجالتي کمکي کند با احساس حقارت مبارزه کنند. کلاس‌هاي هنري نيز باعث مي‌شود احساسات خود را نشان داده و رنج‌هايشان را بيرون بريزند. نکته مهم اين است که اگر خود کودکتان علاقه نشان مي‌دهد نامش را در اين کلاس‌ها ثبت‌نام کنيد، در غير اين صورت احتمال دارد کودکتان منزوي‌تر از قبل شود.
۱۴- نگذاريد منزوي شود:
لازم نيست برايش تولد بگيريد و تمامي دوستان را دعوت کنيد. او را مجبور نکنيد به تولد دوستانش برود و در جمعي از بچه‌ها حاضر شود. معمولا کودکان خجالتي ترجيح مي‌دهند فقط با يک نفر بازي کنند. سعي کنيد کودکي که به عنوان هم‌بازي براي او انتخاب مي‌کنيد کوچک‌تر از او باشد تا بتواند بر وي تسلط يابد و اعتماد به نفس پيدا کند. در صورتي که بيش از حد خجالتي شده او را پيش يک روانشناس ببريد و مشورت کنيد
- چه موقع کودک نیاز به کمک دارد؟
احساس خجالت و کمرویى مى تواند هم براى والدین و هم براى خود کودک دردآور و ناراحت کننده باشد. اگر احساس خجالت و کمرویى فرزندتان پایدار و جدى است، مى توانید از رهنمود ها و هدایت‌هاى روانشناسان و مشاوران کودک بهره گیرید. مواردى که آنها توصیه مى کنند عبارتند از:
– کنترل استرس و فشار روانى
– روش هاى آرام سازى عضلانى
– جلسات مشاوره
– آموزش مهارت هاى اجتماعى
فرزانه حسن زاده نمین، روانشناس خانواده و کودک
