گروهي پرخاشگري را رفتاري میدانند که به ديگران آسيب میرساند يا بالقوه میتواند آسيب برساند. پرخاشگري ممکن است بدني باشد (زدن – لگد زدن – گاز زدن) يا لفظي (فرياد زدن، رنجاندن) يا بهصورت تجاوز به حقوق ديگران (چيزي را به زور گرفتن) باشد.
پرخاشگري وسیلهای رفتاري است در جهت رسيدن به هدفي؛ پرخاشگري خصمانه رفتاري است در جهت آسيب رساندن به ديگران، بيشتر پرخاشگریهای بين کودکان کوچک از نوع «وسیلهای» است.
اين نوع پرخاشگري به خاطر متعلقات است. کودکان از يکديگر اسباببازی میقاپند، يکديگر را هل میدهند تا به اسباببازی که میخواهند بازي کنند دست يابند. به ندرت اتفاق میافتد که کودکان بخواهند به کسي آسيب برسانند يا از روي عصبانيت دست به پرخاشگري بزنند.
هرچند که سطح پرخاشگري کودکان از موقعيتي به موقعيت ديگر فرق میکند ولي کودکان از لحاظ تداوم رفتار پرخاشگرانه در طول زمان با هم فرق دارند. کودکاني که در سالهای اوليه به شدت پرخاشگرند به احتمال زياد در جواني و بزرگسالی هم پرخاشگر خواهند بود و کودکاني که پرخاشگر نيستند به احتمال زياد در بزرگسالی هم پرخاشگر نخواهند بود.
بعضي از مطالعات نشان میدهد که ثبات پرخاشگري دخترها در طول زمان کمتر از پسرهاست و چند تحقيق ديگر نشان داده است که دخترها و پسرها از اين لحاظ تفاوتي ندارند. البته کودکان به هنگامي که با وقايع تنشزا مثل جدايي پدر و مادر يا به دنيا آمدن کودکي جديد روبهرو میشوند بيشتر پرخاشگر میشوند، ولي پرخاشگري شديد که بيش از چند ماه به طول انجامد غالباً حاکي از تداوم داشتن اين الگوي رفتار است. پرخاشگري در حد معمول کمتر جاي نگراني دارد. بهخصوص در سالهای پيش از مدرسه شايد اين اندازه پرخاشگري صرفاً نشاندهنده اين باشد که کودک میخواهد انواع مختلف کنش متقابل اجتماعي را داشته باشد.
با كودكان پرخاشگر چگونه رفتار كنيم؟
امروزه بسياري از خانوادهها از خشونت و پرخاشگري فرزندان خود شكايت دارند. آنها تمايل دارند كه علت اين رفتارها را بدانند و راههاي پيشگيري و اصلاح رفتار را در اين زمينه به كار گيرند. براي درمان پرخاشگري در كودكان اولين گام اين است كه نوع پرخاشگري آنها و علت آن را براساس توضيحاتي كه ارائه شد شناسايي كنيم؛ و پرخاشگري را بهصورت موردي برطرف نماييم.
روشهایی براي درمان پرخاشگري کودکان
۱- محدودیتهایی براي کنترل پرخاشگري وضع کنيد و آنها را به اطلاع کودک برسانيد.
۲- مدلهای پرخاشگري را به حداقل برسانيد. میتوانید از راهکارهاي زير استفاده کنيد:
الف) ساعاتي را که کودک فیلمهای خشونتآمیز تلویزیونی میبیند، محدود کنيد.
ب) فیلمها، تصاوير و روزنامه کودک را به دقت انتخاب کنيد.
ج) الگوهايي را در اختيار کودک بگذاريد که پرخاشگرانه نباشند.
ح)همراه کودک برنامههای تلویزیونی را ببينيد و صحنه پرخاشگرانه آن را تفسير کنيد.
۳- همدلي را افزايش دهيد. آگاهي کودک را نسبت به رنجي که بر اثر پرخاشگري او در افراد يا حيوانات به وجود میآید، افزايش دهيد.
۴- رفتارهايي را که مغاير با رفتار پرخاشگرانه است، تقويت کنيد.
۵- به جاي کودک پرخاشگر، به کودکي که به وي پرخاش شده توجه کنيد.
۶- نحوهی ارتباط کودک را با افرادي که با او زندگي میکنند، مورد بررسي قرار دهيد.
۷- اگر قرار است کودک به دليل رفتار خشونتآمیزش تنبيه شود، بهتر است به طريقي باشد که منجر به حمله انتقامي و تلافي جويانه از طرف کودک نشود.
۸- فرصت تخليه هيجانات را براي کودک فراهم کنيد.
۹- مباحث گروهي يا خانوادگي را که تأکيد بر همکاري با ديگران دارد، به کار گيريد.
۱۰- همکاري، مسئولیت و پيگيري مسائل مورد علاقه را با دادن مسئوليت به کودکان تشويق کنيد.
۱۱- براي مهارِ رفتار کودکان، فنون محرومسازی ممکن است تا حدودي مفيد واقع شود. بنابراين رفتارهاي پسنديده را به وضوح تشريح کنيد و پاداشها و کيفرهاي آنها را بيان نماييد.
۱۲- فعالیتهای ساعتي او را در صورت امکان با شرکت کودکي ديگر طراحي کنيد.
۱۳- از تنبيهات بدني پرهيز کنيد.
۱۴- علت رفتار پرخاشگرانه وي را بيابيد.
۱۵- ثبت وقايع روزانه، بازي درماني، بازیهای جالب، جملهسازی و گوش دادن فعال ممکن است به عنوان کمکي در جهت درک کودکان خشن به کار گرفته شود.
۱۶- به کودک بفهمانيد که با هر رفتار خشونتآمیز، خود را از شما بيشتر دور میکند.
۱۷- از کودک پرخاشگر بخواهيد الگوي مطلوبي براي خود بيابد و فهرستي از رفتارهاي الگو را در کوتاه مدت اجرا نمايد.
۱۸- با کودک قرارداد رفتاري ببنديد تا براي رفتارهاي مطلوبش جايزه دريافت کند و نتيجه اعمال نامطلوبش را ببيند.
فرزانه حسنزاده نمین ، روانشناس
