تنبیه در دراز مدت بی‌تأثیر است. چنین به نظر می‌رسد که تنبیه صرفاً رفتار او را پس می‌زند و زمانی که دیگر تهدید تنبیه وجود نداشته باشد، نرخ پاسخ به میزان اولش باز می‌گردد. بنابراین، گرچه تنبیه اغلب خیلی مؤثر به نظر می‌رسد، در واقع تنها اثری ناپایدار بر جای می‌گذارد. تاکنون مطالعات زيادي نشان داده که تنبيه بدني کودکان و نوجوانان توسط والدين آن‌ها ريشه در عصبانيت آن‌ها دارد و همين امر منجر به قرباني شدن فرزندان و پيامدهاي جدي و غير قابل جبران مي‌شود. به واسطه آن كودكان اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند، از ابراز احساساتشان جلوگيري می‌نمایند و غيراجتماعي می‌شوند. بهتر است خانواده‌ها بدانند كه چگونه با يكديگر كنار بيايند و به صورتي خلاق مشكلات خود را بدون استفاده از خشونت حل كنند. راه‌حل‌ها می‌توانند بسيار زياد و متنوع باشند و نتيجه آن‌ها والديني هستند كه احساس حمايت و آرامش بيشتري می‌کنند.

راهکارها:

1- خونسرد باشيد

اگر زمان عصبانيت برخلاف ميلتان تصميم به تنبيه فرزندتان گرفتيد اولين راه‌حل اين است كه در صورت امكان آن مكان را ترك كنيد. به خود آرامش دهيد و ساكت بمانيد. اين كار اغلب سبب می‌شود راه‌حل مشكل را پيدا كنيد. بعضي اوقات والدين به سبب فشار و استرسي كه به آن‌ها وارد می‌شود كنترل خود را از دست می‌دهند. اگر نمی‌توانید موقعيت مكاني خود را ترك كنيد، فكرتان را از آن موضوع دور كنيد و در ذهنتان تا ده بشماريد.

۲- زماني را به خودتان اختصاص دهيد

والديني كه براي خودشان وقت نمی‌گذارند و تمام مدت در عجله هستند بيشتر مستعد كتك زدن فرزندانشان می‌باشند. بنابراین مهم است كه والدين زماني را براي ورزش، عبادت، مطالعه و پیاده‌روی خود اختصاص دهند.

۳- مهربان اما قاطع باشيد

يكي از مواردي كه غالباً والدين گرايش به تنبيه فرزندشان پيدا می‌کنند زماني است كه فرزند علی‌رغم گوشزدهاي مكرر، به خواسته‌شان عمل ننموده‌اند. در نهايت براي وادار كردن كودك به رفتار صحيح او را تنبيه می‌کنند. در اين مواقع راه‌حل اين است كه خود را در سطح و جايگاه كودكتان قرار دهيد، تماس چشمي با او برقرار نماييد، او را لمس كنيد (به طور مثال دستش را بگيريد) و در عبارات كوتاه و روشن با مهرباني اما قاطعانه آنچه را از او انتظار داريد بگوييد.

۴- امكان انتخاب بدهيد

دادن حق انتخاب به فرزندتان راهكار مؤثري براي خودداري از تنبيه او است. اگر فرزند كوچكتان به جاي غذا خوردن با غذايش ور می‌رود از او بخواهيد يا با غذايش بازي نكند يا ميز غذا را ترك كند، اگر به بازي با غذايش ادامه داد با قاطعيت به او كمك كنيد از صندلي پايين بيايد و سپس به او بگوييد كه هرگاه براي خوردن بقيه غذايش آمادگي داشت سر میز بازگردد.

۵- از پيامدهاي منطقي رفتار استفاده كنيد

پيامدهاي منطقي رفتار به كودك كمك می‌کند تا مسئولیت‌پذیر باشد. به طور مثال فرزندتان شيشه همسايه را می‌شکند و شما او را كتك می‌زنید. او از اين موقعيت چه می‌آموزد؟ شايد ياد بگيرد كه ديگر اين كار را انجام ندهد، اما به‌علاوه می‌تواند پنهان كاري، انداختن گناه به گردن ديگري، دروغ‌گویی يا فرار كردن از دست شما را نيز بياموزد. او ممكن است اعتقاد پيدا كند كه اين كار بد است، احساس عصبانيت نمايد يا بخواهد از والد تنبيه كننده انتقام بگيرد. ممكن است يكي از پيامدهاي آتي تنبيه، رفتار درست فرزندتان باشد ولي بايد تصميم بگيريد كه دوست داريد فرزندتان از ترس شما رفتار درستي داشته باشد يا به احترام شما درست رفتار نمايد.

در همان موقعيت قبلي كه كودكي شيشه همسايه را شكسته است، اگر والدين با لحني آرام اما قاطع به كودك بگويند كه فهمیده‌اند او شيشه را شكسته و از او بخواهند براي جبران اين خسارت كاري انجام دهد و كودك تصميم بگيرد علف هرزهاي باغچه همسايه را جمع‌آوری نمايد و يا چند بار ماشين آن‌ها را بشويد، از پيامد منطقي خطاي كودك استفاده شده است. با توجه به اينكه بعضي خطاها تقريباً غيرقابل اجتناب هستند، این‌گونه تنبیه‌ها به كودك می‌آموزند كه مسئوليت جبران خطاي خود را بر عهده بگيرد. به اين شيوه كودك كمتر عصباني می‌شود و درصدد انتقام گرفتن از والدينش بر نمی‌آید و مهم‌تر از همه اعتماد به نفس كودك آسيب نمی‌بیند.

۶- به فرزندتان فرصت جبران بدهيد

وقتي فرزندي عهدشكني می‌کند و پدر و مادر تمايل به تنبيه او دارند، راه‌حل ديگري كه وجود دارد اين است كه به فرزند فرصت جبران داده شود تا عملي انجام دهد كه رابطه خدشه‌دار شده را دوباره اصلاح كند.

۷- از جدال اجتناب كنيد

اگر فرزندي به والدينش توهين كند پدر يا مادر خشمگين ناچار به تنبيه بدني فرزندشان تحريك می‌شوند. در اين شرايط بهترين راه اجتناب از تنبيه فرزند، كنار كشيدن فوري والدين از موقعيت ايجاد شده است.

با عصبانيت و حالت شكست خورده اتاق را ترك نكنيد با خونسردي و آرامش به فرزندتان متذكر شويد كه هرگاه خواست با ادب و احترام صحبت كند شما در جاي ديگري در انتظارش هستيد.

۸- در كمال آرامش اما قاطعانه عمل نماييد

به جاي تنبيه فرزند كوچكي كه به‌وسیله خطرناكي دست زده است با مهرباني اما قاطع او را از آن موقعيت دور كنيد و وسيله سرگرمي ديگري در اختيار او قرار دهيد. مطمئناً نتيجه اين كار بهتر از تنبيه او خواهد بود.

۹- فرزندتان را پيشاپيش از آنچه بايد صورت گيرد مطلع سازيد

عصبانيت فرزند به‌راحتی می‌تواند والدينش را از كوره به در كند. كودك اغلب زماني احساس خشم می‌کند كه پيشتر، از آنچه قرار است رخ دهد مطلع نبوده و يا قدرتي در عدم وقوع آن عمل نداشته باشد.

مثلاً اگر حداقل ۵ دقيقه قبل از زماني كه فرزندتان بايد سرگرمي خود را كنار بگذارد او را مطلع نماييد، او راحت‌تر به خواسته شما عمل می‌کند تا حالتي كه دقيقاً در زمان مقرر براي انجام كاري از او بخواهيد كه سرگرمی‌اش را رها كند. اين زمان به او فرصت می‌دهد تا آنچه را كه انجام می‌دهد تكميل نمايد و راحت‌تر با شرايط جديد سازگار شود.

گردآورنده: فرزانه حسن‌زاده نمین

روانشناس خانواده و کودک